İslamiyet Dönemi Türklerde Sanat Yapısı
Müslüman Türk devletlerinde, büyük kısmı şaheser sayılacak derecede, mîmarî, kitabe, hat, tezhib, süsleme, minyatür, çini, halı, kilim gibi mükemmel sanat eserleri yapılmıştır. Asya içlerinden Akdeniz'e, Oğuz bozkırlarından Hindistan ortalarına ve Mısır'a kadar uzanan geniş sahada, o devrin Türk devletlerinden kalma saray, cami, mescit, imaret, han, hamam, dârüşşifa, medrese, hanekâh, türbe, künbet, şadırvan, çeşme, sebil, kale, sur ve mezar sandukası gibi binlerce sanat eseri günümüze kadar gelmiştir. Türkler, bu çağda, sanat dünyasına önemli yenilikler getirmişlerdir. Medrese ve medrese-cami mîmârîsi, çift kubbe inşaatı, silindir biçiminde bazen yivli, yüksek, ince minare tipi, demet sütun, sivri kemer, pencerelerin katlar halinde sıralanması, kubbe yapımında Türk üçgenleri, dikdörtgen veya beş köşeli mihraplar bunların belli başlılarındandır. Yazı, minyatür, tezhib ve süslemede, büyük hamleler olmuştur. Taş işçiliği, kuyumculuk, kakmacılık, bakır işçiliği, zırh, kemer, kalkan, mineli cam yapımı, seramik, dokumacılık, halıcılık ve döküm sanatının en zarif örnekleri verilmiştir. Bunların taşınabilir olanları, halâ Türk ve dünya müzelerinin gözde eserleri durumundadır. Taşınamaz olanları ise, Türkün ayak bastığı her yere, açık hava müzesi görünümü verir.
. MİMARİ: Türk-İslam sanatının temelleri KARAHANLILAR döneminde atılmıştır.Bu dönemin mimari eserleri diğer dönemlere örnek teşkiletmiştir.
a) Dini Mimari:
Türk-İslam devletlerinde yerleşik hayat tarzının önem kazanması imar faaliyetlerine önem kazandırmış;cami,medrese,kervansaray,köprü vb. eserler inşa edilmiştir.Camiler bu eserler arasında ilk sırada yeralmıştır.
Karahanlılar’da camide kullanılan kubbe,önemlibir mimari unsur olarak öne çıkmıştır.Türk üçgeni kullanılmaya devametmiştir.Büyük selçuklular’da büyük çapta camiler yapılmış ve EYVANLI TİP CAMİ modelinin geliştirmişlerdir.
İslamiyet’in etkisiyle gelişen minare geleneğiTürk-İslam sanatında önemli bir yere sahiptir.Minareler tuğlaların farklı dizilmesiyle,çeşitlibitki motifleriyle,geometrik desenler,çini süslemeleri ve kufi yazılarlasüslenmiştir.
13. Yy.’dan itibaren Anadolu’da cami ve medreselerin giriş kapılarına çifte minare yapılmıştır.Çifte minareler devleti sembolize etmesi ve daha ihtişamlı görünmesi nedeniyle kullanılmıştır.Osmanlıminareleri daha önceki dönemlere göre daha ince ve süslüdür.
İlk Türk-İslam devletlerinde anıt mezar ilk kez KARAHANLILAR döneminde TÜRBE MİMARİSİ şeklinde ortaya çıkmıştır.
Selçuklulularda anıt mezarlar TÜRBE VE KÜMBET olmak üzere iki şekildeinşa edilmiştir.
İlk dönemlerde anıt mezar yapımında tuğlakullanılmış;daha sonraları taş kullanılmıştır.
Dini mimarinin önemli unsurlarından biri deMedreselerdir.Türk-İslam devletlerinde ilk medrese KARAHANLILAR zamanın dayapılmıştır.
Selçuklular medrese yeni bir tarzoluşturmuşlar,bu tipte yatılı öğrenci odaları ve dersanelerin birleşmesindenoluşan medreseler karşımıza çıkar.Bu dönemin en önemli medresesi şüphesiz NİZAMİYE MEDRESELERİ olmuştur.
Bu model medreseler daha sonraki devletlere deörnek teşkil etmiştir.
b) Sivil Mimari:
Bu alanda ilk eser KERVANSARAY’dır.Kervansarayalar ilk kez KARAHANLILAR zamanında inşa edilmiş ve adına RİBAT denilmiştir.Güvenlikve konaklama amacıyla yapılan ribatlar savunma duvarlarıyla çevrili,mescit,ahırve odalardan oluşan bir yapıdır.
Türkiye Selçukluları’nda kervansaraylaranıtsallıkları,planları ve süslemeleriyle ön plana çıkar.HAN veya SULTAN HAN denilen bu yapılar avluluikapalı ve açık olarak inşa edilmiştir.
Saraylar,Gazneliler döneminde gelişmegöstermiştir.Gazne saray planları daha sonraki dönemlere örnek oluşturmuştur.Saraylar açık ve kapalı geniş alanlar,büyük bir havlu etrafına sıralanan mekanlar şeklinde karşımıza çıkar.
Türkler Anadolu’ya gelirken Orta asya ve İran’dakigeleneksel mimariden etkilenerek konut mimarisinde yeni sentezleroluşturmuştur.İlk türk evleri çadırın bir kopyası olarak inşa edi,ldir.Çadırdakidüzen daha sabit sembollerle ev planına aktarıldı.
BEYLİKLER DÖNEMİNDE MİMARİ ALANDA GELİŞMELER
Türkiye Selçukluları’nın yıkılmasından sonraAnadolu’da beylikler dönemi başlamıştır.Bu beylikler çok güçlü olmasalar daAnadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
Türk beylikleri Anadolu- Türk mimarisine yeniliklergetirmekle birlikte Osmanlı mimari anlayışına da temel oluşturmuşlardır.
2. SÜSLEME SANATI:
Türk-İslam devletlerinde süsleme sanatı il türkdevletlerine göre değişiklik ve çeşitlilik göstermeiştir.Uygurlardan berikullanılarn çini sanatı Karahanlılar ve Gazneliler’de de görülmektedir.Bu sanat beylikler döneminde de gelişimini sürdürmüştür.Çinilerde yazı ve geometrik şekiller kullanılmnıştır.
Türkler Anadolu’ya gelinceye kadar eserlerindetuğla süslemeleri kullanmışlar,Anadolu’da taşın öncelikli yapı malzemsi olmasıtaş oymacığını da geliştirmiştir.
Taş süslemelerde çift başlı katral,kartal,aslan,geyik,melek,yıldızgibi figürler kullanılmıştır.
Taş süslemenin yanında Türk sanatında önemli biryer tutan ahşap işçiliği yapıların pencere ve kapı kanallarında,camiminberlerinde kullanılmıştır.
Resim konusundaki dini endişe minyatür sanatınıngelişmesini sağlamıştır.
Türkler İslamiyet’i kabulle birlikte arapharflerini almış ve bunları estetik hale getirmişlerdir ve süslemelerindekullanmışlardır.
3. EL SANATLARI:
Büyük Selçuklular’la parlak bir dönem yaşayanmaden sanatı 12. Yy.’da Artuklular ve Selçuklular’la Anadolu’da varlığınısürdürmüştür.Oyma, kakma, kabartma gibi tekniklerin kullanıldığı bu sanatkandil,şamdan,buhurdanlık gibi gündelik yaşama ilişkin birçok madeni eşyadakendini göstermiştir.
İlk türk devletlerinden gelen halı ve kilimdokumacılığı gelişerek devam etmiştir.Halılrda baklava, yıldız,bitki ve hayvanmotifleri kullanılmıştır.
Aşağıdaki linkten konuyla ilgili video yu izleyebilirsiniz.
http://www.youtube.com/watch?v=-h296_FJ-ys
. MİMARİ: Türk-İslam sanatının temelleri KARAHANLILAR döneminde atılmıştır.Bu dönemin mimari eserleri diğer dönemlere örnek teşkiletmiştir.
a) Dini Mimari:
Türk-İslam devletlerinde yerleşik hayat tarzının önem kazanması imar faaliyetlerine önem kazandırmış;cami,medrese,kervansaray,köprü vb. eserler inşa edilmiştir.Camiler bu eserler arasında ilk sırada yeralmıştır.
Karahanlılar’da camide kullanılan kubbe,önemlibir mimari unsur olarak öne çıkmıştır.Türk üçgeni kullanılmaya devametmiştir.Büyük selçuklular’da büyük çapta camiler yapılmış ve EYVANLI TİP CAMİ modelinin geliştirmişlerdir.
İslamiyet’in etkisiyle gelişen minare geleneğiTürk-İslam sanatında önemli bir yere sahiptir.Minareler tuğlaların farklı dizilmesiyle,çeşitlibitki motifleriyle,geometrik desenler,çini süslemeleri ve kufi yazılarlasüslenmiştir.
13. Yy.’dan itibaren Anadolu’da cami ve medreselerin giriş kapılarına çifte minare yapılmıştır.Çifte minareler devleti sembolize etmesi ve daha ihtişamlı görünmesi nedeniyle kullanılmıştır.Osmanlıminareleri daha önceki dönemlere göre daha ince ve süslüdür.
İlk Türk-İslam devletlerinde anıt mezar ilk kez KARAHANLILAR döneminde TÜRBE MİMARİSİ şeklinde ortaya çıkmıştır.
Selçuklulularda anıt mezarlar TÜRBE VE KÜMBET olmak üzere iki şekildeinşa edilmiştir.
İlk dönemlerde anıt mezar yapımında tuğlakullanılmış;daha sonraları taş kullanılmıştır.
Dini mimarinin önemli unsurlarından biri deMedreselerdir.Türk-İslam devletlerinde ilk medrese KARAHANLILAR zamanın dayapılmıştır.
Selçuklular medrese yeni bir tarzoluşturmuşlar,bu tipte yatılı öğrenci odaları ve dersanelerin birleşmesindenoluşan medreseler karşımıza çıkar.Bu dönemin en önemli medresesi şüphesiz NİZAMİYE MEDRESELERİ olmuştur.
Bu model medreseler daha sonraki devletlere deörnek teşkil etmiştir.
b) Sivil Mimari:
Bu alanda ilk eser KERVANSARAY’dır.Kervansarayalar ilk kez KARAHANLILAR zamanında inşa edilmiş ve adına RİBAT denilmiştir.Güvenlikve konaklama amacıyla yapılan ribatlar savunma duvarlarıyla çevrili,mescit,ahırve odalardan oluşan bir yapıdır.
Türkiye Selçukluları’nda kervansaraylaranıtsallıkları,planları ve süslemeleriyle ön plana çıkar.HAN veya SULTAN HAN denilen bu yapılar avluluikapalı ve açık olarak inşa edilmiştir.
Saraylar,Gazneliler döneminde gelişmegöstermiştir.Gazne saray planları daha sonraki dönemlere örnek oluşturmuştur.Saraylar açık ve kapalı geniş alanlar,büyük bir havlu etrafına sıralanan mekanlar şeklinde karşımıza çıkar.
Türkler Anadolu’ya gelirken Orta asya ve İran’dakigeleneksel mimariden etkilenerek konut mimarisinde yeni sentezleroluşturmuştur.İlk türk evleri çadırın bir kopyası olarak inşa edi,ldir.Çadırdakidüzen daha sabit sembollerle ev planına aktarıldı.
BEYLİKLER DÖNEMİNDE MİMARİ ALANDA GELİŞMELER
Türkiye Selçukluları’nın yıkılmasından sonraAnadolu’da beylikler dönemi başlamıştır.Bu beylikler çok güçlü olmasalar daAnadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
Türk beylikleri Anadolu- Türk mimarisine yeniliklergetirmekle birlikte Osmanlı mimari anlayışına da temel oluşturmuşlardır.
2. SÜSLEME SANATI:
Türk-İslam devletlerinde süsleme sanatı il türkdevletlerine göre değişiklik ve çeşitlilik göstermeiştir.Uygurlardan berikullanılarn çini sanatı Karahanlılar ve Gazneliler’de de görülmektedir.Bu sanat beylikler döneminde de gelişimini sürdürmüştür.Çinilerde yazı ve geometrik şekiller kullanılmnıştır.
Türkler Anadolu’ya gelinceye kadar eserlerindetuğla süslemeleri kullanmışlar,Anadolu’da taşın öncelikli yapı malzemsi olmasıtaş oymacığını da geliştirmiştir.
Taş süslemelerde çift başlı katral,kartal,aslan,geyik,melek,yıldızgibi figürler kullanılmıştır.
Taş süslemenin yanında Türk sanatında önemli biryer tutan ahşap işçiliği yapıların pencere ve kapı kanallarında,camiminberlerinde kullanılmıştır.
Resim konusundaki dini endişe minyatür sanatınıngelişmesini sağlamıştır.
Türkler İslamiyet’i kabulle birlikte arapharflerini almış ve bunları estetik hale getirmişlerdir ve süslemelerindekullanmışlardır.
3. EL SANATLARI:
Büyük Selçuklular’la parlak bir dönem yaşayanmaden sanatı 12. Yy.’da Artuklular ve Selçuklular’la Anadolu’da varlığınısürdürmüştür.Oyma, kakma, kabartma gibi tekniklerin kullanıldığı bu sanatkandil,şamdan,buhurdanlık gibi gündelik yaşama ilişkin birçok madeni eşyadakendini göstermiştir.
İlk türk devletlerinden gelen halı ve kilimdokumacılığı gelişerek devam etmiştir.Halılrda baklava, yıldız,bitki ve hayvanmotifleri kullanılmıştır.
Aşağıdaki linkten konuyla ilgili video yu izleyebilirsiniz.
http://www.youtube.com/watch?v=-h296_FJ-ys